Dr. Riemer Vegter wijst op risico's

Overbelasting van schouders bij rolstoelgebruikers

Foto: Serge Mouraret/Demotix/Corbis

Rolstoelgebruikers kunnen, door hun aandrijftechniek te verbeteren, met minder inspanning hun rolstoel leren te gebruiken. Dat concludeert bewegingswetenschapper Riemer Vegter (1981). Hij promoveerde op 6 mei op het proefschrift Wheelchair skill acquistion: motor learning effects of low-intensity handrim wheelchair practice.

Omdat rolstoelrijden een nieuwe taak is die mensen op latere leeftijd moeten leren, en omdat niet iedereen op dezelfde manier het leerproces doormaakt, pleit Vegter voor een systematische analyse van de techniek van beginnende rolstoelgebruikers. In een exclusief commentaar voor www.handbiken.nl pleit bewegingswetenschapper, oud-atleet en rolstoelsport-classifier Kees van Breukelen voor de handbike als alternatief voor de rolstoel en wheeler.



Volgens de jonge doctor Riemer Vegter (foto) moeten we tijdens ons leven ons bewegingspatroon voortdurend aanpassen, doordat ons lichaam en onze omgeving veranderen. Dat geldt in het bijzonder voor mensen die door een ongeluk of ziekte aangewezen zijn op een rolstoel.

Vegter stelt dat een nieuw bewegingspatroon geoptimaliseerd wordt door het minimale energieverbruik van ons lichaam. Tijdens rolstoelrijden wordt slechts een klein percentage van het totale energieverbruik gebruikt als energie voor de aandrijving en is de belasting op het bovenlichaam hoog, zodoende komt overbelasting veel voor. Het is dus van belang om de beschikbare energie voor rolstoelrijden zo efficiënt mogelijk te gebruiken.

Schoudergewricht

Wie aangewezen is op een rolstoel gaat volgens Vegter vanzelf op zoek naar een betere rijtechniek. Hij ontdekte in een onderzoek onder 70 niet-rolstoelafhankelijke proefpersonen dat initiële verschillen tussen beginnende gebruikers opmerkelijk genoeg al voorspellen wat het resultaat zal zijn van langer oefenen. Oefenen met een lage trainingsintensiteit en constante snelheid (op een loopband) resulteerde in een betere aandrijftechniek met minder energieverlies. Wel gaat dit lagere energiegebruik samen met een hogere belasting van het schoudergewricht. Deze inzichten kunnen helpen om rolstoelgebruikers te beschermen tegen overbelasting en om hun prestaties te bevorderen, niet alleen tijdens de periode van revalidatie maar ook in het dagelijks leven en tijdens aangepaste sport.

Commentaar van Kees van Breukelen

Beginnende rolstoelgebruikers zijn vatbaarder voor overbelasting van de schouders als gevolg van de arm-aandrijving bij het rolstoelrijden. De schouders zijn mobiele gewrichten die een aantal spieren nodig hebben ter stabilisatie.

Het is niet voor niets dat Linda Valent, in haar proefschrift, pleitte voor hándbike-gebruik in plaats van rólstoel-gebruik juist bij die beginnende rolstoeler! Handbiken is namelijk veel minder belastend voor de schouders dan de uitslaande, eenzijdige (namelijk alleen duwen en niet trekken) beweging die het rijden in een handbewogen rolstoel kent. Dat toont ook onderzoek van Ursina Arnet aan (Handcycling: a biophysical analysis - proefschrift VU Amsterdam, 2012). Wanneer je 70 niet-gehandicapten, ongetrainden dus, neemt in je onderzoeksgroep, zoals Riemer heeft gedaan, en die laat rolstoelrijden, dan weet je eigenlijk bij voorbaat al dat je een grote belasting op de schouders gaat meten. Wat niet vermeld wordt in onderstaand krantenartikel over Riemer's proefschrift (zie kader), is het reeds eerder onderzochte gegeven dat de píekbelasting door transfers (bed-rolstoel, rolstoel-auto etc.) een veel grotere belasting vormt op de schouders dan de submaximale belasting van het rolstoelrijden! Maar ja: niet-gehandicapten hoeven, als lopers, die transfers natuurlijk niet te maken…

Techniektraining

Riemer geeft zelf al aan waar mogelijkheden liggen om de belasting te minimaliseren: techniektraining (mooie rondgaande duw-techniek zonder uitslag in de schouder). Zijn suggestie - dat de romp ingezet zou moeten worden juist om de schouders te ontzien - deel ik niet: dat gaat de gemiddelde rolstoeler natuurlijk niet doen. De inzet van de romp is zeer nuttig (noodzakelijk zelfs) voor de wheeler/rolstoelracer, maar de ADL-rolstoeler gaat dat niet doen tijdens zijn verplaatsing in de stad, ook niet wanneer hij dit functioneel wel zou kunnen. Wat de rolstoeler zou móeten doen: hándbiken wanneer mogelijk om de belasting op de schouders te minimaliseren! Wij handbikers weten dit al lang, maar ook de wetenschap heeft dit inmiddels onderzocht én bevestigd.


Handbiker en para-triatleet Jetze Plat beschikt over een opvallend stevig spiercorset rond de schoudergewrichten. [Foto Bert Willems]

Voorspelling

In zijn vervolg-onderzoek gaat Riemer de schouderbelasting bij rolstoelatleten meten. Ik voorspel de volgende uitkomst: wheelers/rolstoelatleten kennen die problemen in véél mindere mate met als reden dat zij een goed spiercorset hebben opgebouwd rond de schouders, waardoor ook de zware belasting tijdens het racen opgevangen kan worden. De niet-sportende rolstoelgebruiker is véél vatbaarder voor schouder-problematiek dan de goed getrainde rolstoel-atleet. Ik kom als internationaal rolstoelsport-classifier in contact met honderden rolstoelsporters: rugbyers, basketballers en handbikers. Zij zijn doorgaans goed getraind en maken, van de in principe zeer mobiele (en dus ook instabiele) gewrichten die de schouders zijn, sterke, goed uitgebalanceerde gewrichten die klaar zijn voor het opvangen van de grote krachten die erop uitgeoefend worden. Natuurlijk gaat het wel eens mis en ontstaan er blessures, ook schouderblessures. Maar die blessures zijn meer inherent aan topsport met zijn vaak (te) grote belasting: een topsporter balanceert immers vaak op de rand van wat zijn lijf nog aan kan. De moderne wheeler/rolstoelracer heeft een ander, groter, probleem: hij kan makkelijk nekklachten ontwikkelen ten gevolge van de houding met maximaal voorovergebogen romp terwijl toch het hoofd telkens opgericht moet worden om naar voren te kijken: dat is onnatuurlijk voor de nek-wervelkolom.

Wij handbikers boffen maar met onze zo goed als blessure-vrije aandrijving: duwen én trekken geeft symmetrie rond de schouder en zorgt voor stabiele, uitgebalanceerde schoudergewrichten. Handbiken: het nieuwe rolstoelrijden!

Kees van Breukelen

Oud-wheeler, handbiker en International classifier for Wheelchairrugby, Wheelchairbasketball, Powerchair Hockey, Handcycling


06-05-2015
Wil je regelmatig interessant handbike­nieuws ontvangen?
Laat dan hier je gegevens achter en ontvang regelmatig de Handbiken.nl Nieuwsbrief!
Overig nieuws