Sven Hoekstra op Congres Cycling & Science in Utrecht

Handbiken gepresenteerd bij Tourstart

'Welkom iedereen bij deze presentatie over de effecten van zelf-gereguleerde handbike-training op fysieke fitheid en gezondheidsuitkomsten.' Op het wetenschappelijk congres Science & Cycling in Utrecht sprak bewegingswetenschapper Sven Hoekstra over handbiken. Een uniek moment op 2 juli,  vlak voor de Tourstart, voor een internationaal publiek van wetenschappers uit de wielerwereld.

'Ik zal het hebben over handbiken. Om precies te zijn, over de HandbikeBattle. Wat is de HandbikeBattle nu eigenlijk en waarom is het twee jaar geleden opgericht?'

Extreem evenement

Om te beginnen met het laatste deel van die vraag, moeten we een aantal jaar terug in de tijd. In de vroege jaren van de twintigste eeuw was namelijk de heersende gedachte dat bedrust de enige remedie was als je een chronische ziekte of aandoening had. Elke activiteit zou je maar moe maken en je lichaam had nu eenmaal alle beschikbare energie nodig om de zaken niet erger te maken dan ze al waren. In de veertiger jaren kwam ene Ludwig Guttman tegen deze gedachte in actie. Als arts en directeur van het “National Spinal Injuries Center” in Engeland organiseerde hij in 1948 de “Stoke Mandeville Games” op om mensen met een paraplegie aan het sporten te krijgen.

Vanwege het succes van dit evenement werd de waardevolle rol van inspanning, ook onder rolstoelgebruikers, steeds breder gedragen en gepromoot. In de beginjaren werden sport en fysieke activiteit onder rolstoelgebruikers voornamelijk ook in een rolstoel uitgevoerd. In de jaren 80 kwam er echter een alternatief hiervoor op de markt: de handbike. Deze kon niet alleen gebruikt worden voor het sporten, maar ook voor transport. Bijvoorbeeld met de aankoppelhandbike, die gemakkelijk aan de rolstoel gekoppeld kan worden. Vergeleken met de rolstoelbeweging, heeft handbiken een aantal voordelen: het is efficiënter, dus met dezelfde moeite rijd je harder, en het is minder belastend voor de armen en schouders, waardoor het mogelijk de kans op overbelastingsklachten kan verkleinen.

Als gevolg van de vergrote kennis over de positieve rol van sporten en handbiken, werd dit in de loop der jaren steeds meer gepromoot. Niet alleen tijdens de revalidatie-fase (waarin revalidanten in de meeste gevallen gedurende een lange tijd intern in het revalidatiecentrum verblijven en een gestructureerd trainingsaanbod krijgen), maar ook daarna. Handbikewedstrijden werden georganiseerd en revalidatiecentra zette hun eigen handbikegroepen op. In 2013 leidde deze beweging tot de oprichting van een evenement voor revalidatiecentra in heel Nederland: de HandbikeBattle. Tijdens dit evenement rijden ex-patiënten van 9 revalidatiecentra (inmiddels 10) een 20 kilometer lange klim in hun handbike.

Onderzoek

Mocht u zich dus ooit afvragen waar u nou dit jaar weer eens naartoe zou gaan op vakantie, kan ik dit van harte aanbevelen. Het is zeer indrukwekkend om te zien. Ook zeker omdat de HandbikeBattle niet alleen deze wedstrijd is; het is een heel project. Het belangrijkste doel van dit project is om rolstoelgebruikers te enthousiasmeren om te gaan of blijven trainen. Dit kan de deelnemers weer hernieuwd zelfvertrouwen en een doel in het leven geven. Ook leren ze andere deelnemers kennen, waarvan ze een hoop kunnen leren. Niet alleen over training, maar bijvoorbeeld ook over het maken van de transfer van de rolstoel in de handbike of hoe je je handbike in de auto plaatst. Daarnaast is een algemeen doel van de HandbikeBattle-organisatie om mensen te laten zien dat niet alleen valide topatleten in staat zijn om wereldprestaties te leveren, maar rolstoelgebruikers ook. Daarnaast bevat de HandbikeBattle ook een grote onderzoekscomponent, waarover ik u in deze presentatie meer zal vertellen.

Effecten op fitheid

Het doel van dit specifieke onderzoek was om de effecten op fysieke fitheid en gezondheidsmaten van de 4 maanden durende handbike-training in voorbereiding op het evenement te evalueren. Hoe hebben we dat nu getest? De proefpersonen waren deelnemers aan de HandbikeBattle van 2013 of 2014. Om de effecten van de trainingsperiode te testen, werden deze in februari en juni getest in hun eigen revalidatiecentrum. Ieder centrum had dus zijn eigen team en testte ook zijn eigen teamleden. Tijdens deze testen werd een maximale inspanningstest afgenomen om het piekvermogen en de piek zuurstofopname te meten. Daarnaast werden lichaamsmaten opgemeten en vulden de deelnemers nog een vragenlijst in over onder andere de training en hun aandoening. Na de test in februari ging de trainingsperiode dan officieel van start. In deze periode trainde de deelnemers onder zogeheten “free-living conditions”. Dit betekent dat ze relatief weinig opdrachten vanuit ons of de centra kregen wat betreft training. Ze moesten deze dus vooral zelf indelen en reguleren.

Dan naar de resultaten van deze training. In de twee jaar van de HandbikeBattle hebben 59 deelnemers beide inspanningstesten volbracht. De deelnemers waren grotendeels man en de meest voorkomende aandoening was een paraplegie. Het is belangrijk om te bedenken dat de deelnemers relatief onervaren waren en ook gemiddeld getraind. Dat kan ook gezien worden aan de resultaten van het piekvermogen. De 122 Watt die gemiddeld wordt gescoord in februari is niet de waarde die je direct bij een tophandbiker verwacht. Echter, gedurende de trainingsperiode verbeterde deze waarde met maar liefst 17% (!). In de grafiek met de individuele uitkomsten kun je daarnaast ook nog zien dat de meeste personen vooruit zijn gegaan. Hetzelfde beeld was aanwezig voor de piek zuurstofopname (+7%). Ook de BMI (+2%) en de buikomtrek (+4%) verbeterde significant.

Type-1 spiervezels

Zowel de fysieke fitheid als de gezondheidsmaten verbeterde dus significant als gevolg van de trainingsperiode. Dan zou je kunnen zeggen: “Nou fantastisch. Die mensen trainen en ze worden beter. We hebben al honderden van dit soort studies gezien.” Het speciale aan dit onderzoek is echter wel dat deze deelnemers niet drie keer per week naar het laboratorium hoefden te komen om te trainen op exact 80% van hun lactaatdrempel. In plaats daarvan moesten ze het vooral zelf uitzoeken hoe ze trainden. Ze moesten bedenken of en wanneer ze interval- of duurtrainingen gingen doen en ze moesten gemotiveerd genoeg zijn om zelfs te gaan trainen als het regende.

Extra mooi is het daarom dat de vorderingen die de deelnemers aan de HandbikeBattle maakten, vergelijkbaar zijn met de vorderingen die in andere trainingsstudies van vergelijkbare lengte werden gevonden. Alleen studies met een langere duur zorgden voor zelfs nog grotere verbeteringen in fitheid. Dit kan dus een interessant onderwerp zijn voor toekomstig onderzoek: verbeteren de deelnemers nog verder na het evenement? Net zo belangrijk: blijven ze wel trainen na het evenement, of gaan ze bij gebrek aan een doel massaal op de bank hangen?

Op meer fysiologisch gebied zijn er ook interessante zaken naar voren gekomen. Wat bijvoorbeeld te zien was is dat, terwijl met dezelfde test gemeten, de verbetering in piekvermogen groter was dan in piek zuurstofopname. Met dezelfde hoeveelheid energie konden ze dus meer vermogen produceren. Hoe is dit te verklaren? Hadden ze een verbeterde techniek na de trainingsperiode? En is deze verbeterde techniek wel essentieel voor de verbeterde mechanische efficiëntie? Of heeft er als gevolg van de training misschien ook een transitie plaatsgevonden naar de efficiëntere type-1 spiervezels in de armen?

Vooruitgang

Een andere vraag die je kunt stellen bij het zien van deze vooruitgang is of ze het gevolg is van centrale (het cardiopulmonaire systeem) of meer perifere adaptaties (het vermogen van de specifieke spier om zuurstof te onttrekken uit het bloed en dit om te zetten in energie). Eerder onderzoek lijkt te wijzen op meer perifere adaptaties na training met de armen. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld fietsen, waar de aanpassingen ook voor een belangrijk gedeelte centraal plaatsvinden. Een reden hiervoor zou kunnen zijn dat met arm-arbeid niet genoeg spiermassa is betrokken om het centrale systeem zo te belasten dat het tot adaptaties leidt.  Al met al, zoals met het meeste onderzoek, zijn deze resultaten niet het einde van het verhaal. Er zijn nog een hoop vragen te beantwoorden.

Meer onderzoek

Een belangrijke punt voor toekomstig onderzoek zal ook het monitoren van de training van de deelnemers zijn. Omdat ze onder de zogenaamde “free-living conditions” trainden, hebben we nog weinig zicht op wat voor training ze nu hebben uitgevoerd om tot deze resultaten te komen. Om een begin hiermee te maken hebben we dit jaar een online trainingsdagboek opgezet, waarmee deelnemers al hun trainingen kunnen bijhouden. Hier kunnen ze de ervaren mate van inspanning invullen, de duur van de training en eventuele blessures. Daarnaast waren we door een samenwerking met de KNWU ook in staat om 12 sets vermogens- en hartslagmeters aan te schaffen.

In een pilot-studie hebben we dit jaar de training van 12 extra gemotiveerde en getalenteerde handbikers gemonitord en de relatie tussen verschillende methodes hiervoor bestudeerd. De voorlopige resultaten hiervan zijn zeer hoopgevend en stellen ons hopelijk in staat om in de toekomst de training van de complete groep deelnemers te kunnen monitoren. Maar dat is hopelijk allemaal voor later. Voor nu is de belangrijkste boodschap dat een evenement als de HandbikeBattle trainingsregimes bij de deelnemers uitlokt die zwaar genoeg zijn voor substantiële verbeteringen in fysieke fitheid en gezondheidsmaten. Tot slot wil ik graag de deelnemers bedanken, deze waren zeer inspirerend. Daarnaast natuurlijk ook de revalidatiecentra en de onderzoekscommissie van de HandbikeBattle. Speciale aandacht hierbij voor Sonja de Groot en Linda Valent, die dit project tot zo`n succes hebben gemaakt. Bedankt voor uw aandacht.

Sven Hoekstra

04-07-2015
Wil je regelmatig interessant handbike­nieuws ontvangen?
Laat dan hier je gegevens achter en ontvang regelmatig de Handbiken.nl Nieuwsbrief!
Overig nieuws