Onderzoek en proefschrift over hoe je nieuwe woorden onthoudt

Academische titel voor Laura de Vaan: doctor

Wat gebeurt er in het hoofd van de lezer als op www.handbiken.nl het Engelstalige woord handbiken vervangen zou worden door het Nederlandse handfietsen? Laura weet het antwoord: ‘We kennen het woord ‘fietsen’ en we kennen het woord ‘hand’, onbewust weten we dat het woord ‘hand’ het fietsen nader specificeert. Zonder al te veel problemen kunnen we de betekenis van ‘handfietsen’ afleiden en weten we dat het fietsen met je handen betekent.’ Al bijna tien jaar lang combineert Laura de Vaan (1980) twee carrières: Paralympische topsport en wetenschap. Haar sportieve hoogtepunten zijn genoegzaam bekend. Op 15 november voegt Laura daar een nieuwe, academische, titel aan toe: doctor aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij schreef een Engelstalig proefschrift over haar wetenschappelijk onderzoek.

‘Voor mijn proefschrift heb ik onderzocht hoe nieuwe Nederlandse woorden in het menselijk geheugen worden verwerkt en opgeslagen.’ Zo luidt in één zin de inhoud van haar Engelstalige dissertatie over Mental representations of Dutch regular morphologically complex neologisms, die 130 bladzijden dik is.

Voor een gesprek over deze nieuwe mijlpaal is Laura, zoals ze jarenlang heeft gedaan, met haar aankoppelhandbike per trein vanuit Den Bosch naar Nijmegen gereisd. Vanaf het station is ze naar het universiteitscomplex gefietst. Het aankoppelstuk staat veilig geparkeerd in het gezichtsveld van een portier. Laura draagt nu gewone kleren en geen helm en dat is toch even wennen als je haar altijd in sportkleding ziet.

Waarom heb je voor dit onderwerp gekozen?

‘Ik ben er in gerold. Voor mijn stage bij de opleiding Nederlandse Taal en Cultuur was het mijn taak om nieuwe woorden te spotten. Kredietcrisis was er destijds zo één. Ik ben me toen gaan afvragen: hoe beklijven zulke woorden in ons mentale woordenboek? Omdat ik in 2005 cum laude was afgestudeerd mocht ik verder met wetenschappelijk onderzoek. Ik heb toen zelf een projectplan geschreven rond die intrigerende wetenschappelijke vraagstelling. In 2008 - het jaar van mijn eerste Paralympische Spelen in Beijing - kreeg ik een bescheiden aanstelling bij de universiteit om aan dat onderzoek te gaan werken. Toen wist niemand dat het pas na de Paralympische Spelen in Rio tot mijn promotie zou leiden.’

Wat heb je tijdens het onderzoek ontdekt?

‘Ik heb gekeken naar de opslag van nieuwe, samengestelde woorden in het menselijk geheugen. Bijvoorbeeld het woord kortafheid. Dat is geen bestaand woord, maar kortaf wel. Het achtervoegsel –heid maakt er een zelfstandig naamwoord van. Wie Nederlands spreekt, kent beide elementen wel, maar het samengestelde woord zelf is nieuw. Voor je het kunt opslaan en onthouden, moet je het eerst herkennen. Ik heb onderzocht of je zo’n nieuw woord meteen onthoudt. Anders dan altijd is aangenomen, bleek dat slaap geen rol speelt bij het onthouden van dit soort woorden.’

Waarom zijn die uitkomsten belangrijk?

‘Het is interessant om te zien wat zich in onze hoofden afspeelt als we een nieuw woord zien of horen. Die kennis kan een bouwsteen zijn bij de behandeling van afasie of bij het aanleren van Nederlands als nieuwe taal.’

Topsport

Het schrijven van een proefschrift kost veel tijd, in Laura’s geval bijna tien jaar. Hoe is dat bevallen, in combinatie met een topsportcarrière? ‘Ik zou het niemand aanraden’, zegt ze spontaan. ‘Topsport vraagt meer dan honderd procent inzet en een dissertatie ook. Na een zware training kun je niet meer nadenken over moeilijke vragen. Maar tijdens simpele trainingen heb ik af en toe wel oplossingsrichtingen bedacht voor ingewikkelde kwesties. Mijn dagelijkse volgorde was: eerst werken, dan trainen. Jarenlang liep mijn wekker om 6 uur af. Dan spoorde en bikete ik naar mijn werkplek op de universiteit en werkte daar tot de lunch. Na de lunch reisde ik per handbike en trein weer naar huis. ’s Middags trainde ik vanaf 3 of 4 uur. Na de afwas was ik uitgeteld en ging ik naar bed. In voorjaar en zomer deed ik vooral aan sport en in de koude tijd juist meer aan het proefschrift.

Hebben je sportieve prestaties geleden onder het onderzoekswerk?

‘Misschien wel. Als je uitgerust kunt trainen behaal je een hoger rendement. Maar de lengte van mijn onderzoeksproject is zeker ook beïnvloed door mijn topsportcarrière. De combi was zwaar en ik ben blij dat die achter me ligt.’

Steek je vanaf nu alle energie in de sport?

‘Ik kies voor de route naar Tokio 2020 en ga daarna nog een jaar aftrainen. Intussen wil ik me oriënteren op een baan als analytica van big data. Daarvoor zou ik cursussen willen volgen. Maar wellicht komt er iets anders op mijn pad. Intussen wil ik intensief trainen. Want het handbiken is nog te leuk om er nu al mee op te houden.’